Grijze eekhoorn
De grijze eekhoorn is een middelgrote boseekhoorn die van oorsprong uit het oosten van de VS en Canada komt. De soort verdringt de inheemse rode eekhoorn door competitie en overdracht van het voor rode eekhoorns dodelijke parapokkenvirus. De grijze eekhoorn veroorzaakt schade aan bomen door het beschadigen van de bast. De eekhoorns zijn ook drager van het westnijlvirus dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Hoe herken ik de grijze eekhoorn?
De grijze eekhoorn (Sciurus carolinensis) is een middelgrote boseekhoorn. De vacht op de rug heeft een lichtgrijze tot donkergrijze kleur met (rood)bruine waas op het hoofd, de heupen en de voeten. Op de buik is de vachtkleur meestal grijs tot wit, maar ook kaneelbruin en bleekgeel kan voorkomen. Verder heeft de grijze eekhoorn een lange, wit tot lichtgrijze pluimstaart met witte punten aan het uiteinde van de haren. ’s Winters is de vacht dikker en grijzer van kleur en is ook de achterkant van de oren lichter van kleur. In Noord-Amerika (het natuurlijk verspreidingsgebied) komt een geheel donkere (melanistische) vachtkleur veel voor, maar in Europa is komt dit slechts sporadisch voor. Albinisme is zeldzaam bij deze soort.
Een volwassen dier is 38-52,5 cm lang (inclusief staart). De staart zelf heeft een lengte van 15-25 cm. Het gewicht van een volwassen grijze eekhoorn varieert tussen de 300 en 750 gram, sterk afhankelijk van het seizoen en voedselaanbod. Gemiddeld weegt een volwassen dier tussen de 510 en 570 gram.
Bij identificatie kan verwarring ontstaan met de inheemse (rode) eekhoorn. Meestal kan het onderscheid al gemaakt worden op basis van de vachtkleur. Bij twijfel is een duidelijk verschil tussen de rode eekhoorn en de grijze eekhoorn zichtbaar bij de staart. De staart van de rode eekhoorn heeft een uniform rode kleur, terwijl de staart van de grijze eekhoorn meerkleurig grijs is met witte uiteinden waardoor er een soort witte buitenrand ontstaat. Een ander verschil is dat de inheemse eekhoorn oorpluimpjes heeft en de grijze eekhoorn meestal niet. Ook is de grijze eekhoorn groter en zwaarder dan de rode eekhoorn.
In Europa komen meer uitheemse eekhoornsoorten voor die ooit zijn ingevoerd als huisdier en later in de natuur zijn uitgezet of ontsnapt. De Amerikaanse voseekhoorn heeft zich nog niet gevestigd in Europa, maar in Nederland zijn wel enkele individuele dieren gesignaleerd. De Pallas eekhoorn heeft zich nog niet gevestigd in Nederland, maar recent (december 2023) is in de omgeving van Tilburg een exemplaar gesignaleerd. De Siberische grondeekhoorn heeft zich in Europa inmiddels gevestigd in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk en Italië.
Herkomst – Waar komt de grijze eekhoorn vandaan?
Van oorsprong komt de grijze eekhoorn uit het oosten van de VS en Canada. In Europa is de soort meermaals ingevoerd in Engeland, Schotland, Wales, Ierland en Italië, vaak als huisdier. Door ontsnappingen en uitzettingen is de soort in de natuur terechtgekomen.
Verspreiding – Waar komt de grijze eekhoorn voor?
Binnen Europa heeft de grijze eekhoorn zich gevestigd in het Verenigd Koninkrijk en Noordwest-Italië. In Nederland worden af en toe individuen van de soort in het wild waargenomen, maar er is geen gevestigde populatie aanwezig. Qua klimaat, leefomgeving en voedsel zou de grijze eekhoorn zich in Nederland en de rest van Eurazië wel kunnen vestigen.
Het liefst leven grijze eekhoorns in volwassen loofbossen met nootdragende boomsoorten, zodat gemakkelijk voldoende voedsel voor de winter verzameld kan worden. In gemengde bossen en naaldbossen nabij loofbossen komt de soort in mindere aantallen ook voor. De soort komt ook voor in landelijke en stedelijke gebieden, waar ze vaak te vinden zijn in stadsparken, stadstuinen en heggen.
Risico’s - Wat zijn de problemen?
In gebieden waar de soort is gevestigd, zorgt de grijze eekhoorn voor grote ecologische schade. Een groot probleem is dat de grijze eekhoorn de inheemse rode eekhoorn verdringt. Hierbij speelt het parapokkenvirus waarschijnlijk een grote rol. Dit virus is dodelijk voor de rode eekhoorn, terwijl de grijze eekhoorn – drager van het virus – er geen nadelige effecten van ondervindt. Een tweede reden is competitie voor voedsel en ruimte tussen de twee eekhoornsoorten. Aangezien de grijze eekhoorn de looizuren uit eikels beter kan verteren, heeft hij een breder voedselaanbod dan de rode eekhoorn. Bovendien is de grijze eekhoorn groter en sterker. De verwachting is dat de rode eekhoorn verdrongen zal worden bij vestiging van de grijze eekhoorn in Nederland.
Door het verwijderen van bast brengt de grijze eekhoorn schade toe aan bomen, vooral beuk, eik, plantaan en populier. De bomen worden hierdoor kwetsbaar voor aantasting door insecten, schimmels en ziekten. Bovendien kan het strippen van de bast leiden tot stamvervorming en daarmee tot vermindering van de houtkwaliteit (met bijbehorende financiële gevolgen). Ook kan de grijze eekhoorn schade aanrichten aan landbouwgewassen, met name mais en in mindere mate hazelnoten. De verwachting is dat de schade in Nederland niet groot zal zijn.
Ten slotte, de grijze eekhoorn kan ook drager zijn van het westnijlvirus, dat via besmette muggen overgedragen kan worden op mensen.
Preventie - Hoe voorkom je verdere verspreiding?
Snelle verspreiding van de soort is niet te verwachten, de grijze eekhoorn trekt meestal niet verder dan enkele kilometers. Af en toe komt het voor dat een individu tot tien kilometer ver trekt. Menselijk handelen zal geen grote rol spelen bij de verdere verspreiding van de soort, tenzij dieren bewust worden uitgezet of losgelaten. Verdere verspreiding kan voorkomen worden door gerichte bestrijdingsacties, zoals het wegvangen van dieren.
Monitoring is belangrijk om de vinger aan de pols te houden. Waarnemingen kunnen worden doorgegeven via het Meldpunt exotische eekhoorn van de Zoogdiervereniging en/of via waarnemingen.nl.
Beheersing en bestrijding – Welke methoden zijn er?
Beheersing en bestrijding, maar met name (lokale) uitroeiing, van grijze eekhoorn is lastig. Populaties van de soort kunnen zich snel herstellen zodra de bestrijdingsactiviteiten stoppen. Zelfs bij succesvolle uitroeiing, kunnen grijze eekhoorns het gebied snel weer herkoloniseren.
Afhankelijk van het beoogde doel - bescherming van rode eekhoorn of het voorkomen van schade aan bomen voor houtproductie - is een andere beheerstrategie nodig. Om de risico’s op schade aan de houtproductie te verminderen, moet de populatie van grijze eekhoorn teruggebracht worden tot onder het punt waarop significante schade optreedt. Dit punt ligt bij ongeveer vijf individuen per hectare. Als het doel van de bestrijding is om de rode eekhoorn te beschermen, dan is lokale uitroeiing van de populatie grijze eekhoorns vereist.
Er zijn grofweg twee opties bij de bestrijding van grijze eekhoorns: afschot of vangen met vallen. Afschot is echter vaak ineffectief en ongewenst in gebieden waar ook rode eenhoorns of boommarters voorkomen. Bovendien mag in stedelijk gebied niet geschoten worden. Als alternatief worden vaak vallen gebruikt met lokvoer. Gebruik bij voorkeur vallen die de eekhoorns levend vangen. Eventuele bijvangst (inclusief rode eekhoorns) dient uiteraard zo snel mogelijk vrijgelaten te worden. Regelmatige controle van de vallen is van belang.
Wat is diervriendelijk doden?
Om de lidstaten te ondersteunen bij die vraag, heeft de Europese Commissie een handleiding opgesteld, onder leiding van de IUCN: “Manual for the management of vertebrate invasive alien species of Union concern, incorporating animal welfare”. In dit naslagwerk zijn de internationale wetenschappelijke inzichten en adviezen van experts verwerkt. Het geeft onder meer voor 22 gewervelde dieren van de Unielijst een overzicht van:
- Toe te passen technieken;
- Kosteneffectiviteit van deze technieken;
- De internationale standaarden en regelgeving;
- Het kader ter evaluatie van de humaniteit van maatregelen.
Specifieke informatie over de grijze eekhoorn vindt u op pagina 100-102 van de handleiding.
Wet & Regelgeving - Welke regels en protocollen zijn van toepassing?
Grijze eekhoorn (Sciurus carolinensis) staat op de Unie-lijst van zorgwekkende invasieve uitheemsesoorten. Dat betekent dat er een Europees verbod van kracht is op bezit, handel, kweek, transport en import van de soort. Daarnaast geldt voor lidstaten de plicht om in de natuur aanwezige populaties op te sporen en te verwijderen. En als dat niet lukt, om de populatie zodanig te beheren dat verspreiding en schade zoveel mogelijk wordt voorkomen.
Aangezien grijze eekhoorns dieren zijn, gelden er extra regels rondom beheersing en bestrijding van de soort. Stress en pijn dient zo veel mogelijk voorkomen te worden bij het dier. Als het nodig is, dood u de gevangen eekhoorn op een respectvolle manier. Andere soorten en de natuur mogen niet verstoord of beschadigd worden.
Voor diersoorten die op de Unielijst staan geldt dat men het dier mag houden totdat het sterft, mits aangetoond kan worden dat men het dier al had voordat de soort op de Unielijst werd geplaatst. Ook hier geldt dat de betreffende dieren niet mogen worden verhandeld, vermeerderd of verspreid worden. Meer informatie voor particulieren, handelaren, vissers, onderzoekers en dierentuinen of kinderboerderijen vindt u op de website van de RVO.
Waar vind ik meer informatie?
- A manual for the management of vertebrate invasive species of Union concern, incorporating animal welfare. 1st edition. European Commission, 2022. [rapport]
- Controlling grey squirrels in forests and woodlands in the UK. Forest Research, 2023. [rapport]
- De grijze eekhoorn (Sciurus carolinensis). Zoogdiervereniging, z.j. [website]
- Factsheet Grijze eekhoorn. NVWA, 2019. [factsheet]
- Risico-assessment uitheems eekhoorns. Dijkstra, V. & J. Dekker, Zoogdiervereniging VZZ, 2008. [rapport]
- Sciurus carolinensis (grey squirrel). CABI, Invasive Species Compendium, 2005. [website]
Leadfoto: Shutterstock
Gepubliceerd 20 september 2023